Kontrol Türleri ve Kontrol Teknikleri Nelerdir ?

KONTROL TÜRLERİ

Yönetim sürecinde kontrol fonksiyonu; ön kontrol, süreç kontrolü ve son
kontrol olmak üzere üç şekilde incelenebilir (Bolat vd., 2009:160)  

Ön Kontroller

Ön kontrol, üretim süreci öncesinde yapılan kontrol türüdür. Üretim
sürecinde kullanılacak olan üretim faktörlerinin işletmeye girişi sırasında
gerçekleştirilen ön kontrol, örgütsel amaçlara ulaşmayı engelleyebilecek olası
aksaklıkları önlemek üzere kullanılmaktadır. Bilindiği gibi yöneticilikte hastalığı
önlemek, tedavi etmekten daha iyi ve daha ucuz bir yöntemdir (Gürüz ve Gürel,
2006:315).

Süreç Kontrolleri

Süreç kontrolleri, faaliyetlerin ulaşılmak istenen amaç ve hedeflere uygun
olarak yerine getirilmesi amacıyla, faaliyetlerin yürütülmesi sırasında yapılan
kontrollerdir. Süreç kontrolleri genellikle gözlem veya üst ile astların görüşmesi
şeklinde yürütülür. Özellikle alt düzey yöneticilerin zamanlarının büyük bir
bölümünü bu iş için harcadıkları söylenebilir (Bolat vd., 2009:160).

Son Kontroller

Son kontrol, üretim sürecinin sonunda elde edilen nihai çıktıların örgütsel
stadart ve amaçlara uygunluğunun kontrol edilmesi işlemidir. Yönetim
literatüründe “geri bildirim kontrolü” olarak da adlandırılmaktadır. Üretim
sürecinde yapılan denetimi niceliksel yönden tamamlamakta ve üretim sürecinin
tamamlanmasının ardından gerçekleştirilmektedir. Üst yöneticilerin ve uzmanların
sorumluluğunda olan son kontrol, sayısal ve istatistiki değerlendirmelerden
oluşmaktadır (Gürüz ve Gürel, 2006:316)  

BAŞLICA KONTROL TEKNİKLERİ

Kontrol işlevinin yerine getirilmesinde kullanılacak çok sayıda teknikten
başlıcaları aşağıda açıklanacaktır (Şimşek, 2005:255):

Finansal Kontrol Teknikleri

Finansal kontrol tekniklerinden belli başlı üç tanesi; finansal tablolar, rasyo
analizi ve başabaş noktası aşağıda açıklanacaktır:

Finansal tablolar

Finansal tablolar, muhasebe sistemi içinde kaydedilen ve toplanan bilgilerin
belirli zaman aralıklarıyla bu bilgileri kullanacak olanlara iletilmesini sağlayan
araçlardır. Bu özelliği ile finansal tablolar, kullanıcılarına örgüt sonuçlarının
anlaşılmasını kolaylaştıracak, zaman içinde karşılaştırmalar yapabilecek ve
kullanıcılarının örgüt hakkında bir yargıya varmasını sağlayacak çok yararlı bir
muhasebe ararcıdır (Akdoğan ve Tenker, 2007:4). İşletmelerde kullanılan finansal
tablolar; bilanço, gelir tablosu, satışların maliyeti, fon akım tablosu, nakit akış
tablosu, öz kaynaklar değişim tablosu ve kâr dağıtım tablosudur.

Rasyo analizi tekniği

İşletmelerin finansal performanslarını ölçümleyip yorumlamada en yoğun
şekilde kullanılan finansal analiz tekniği rasyo analizidir. Bir firmanın bilanço ve
diğer tablolatındaki kalemler arasındaki ilişkinin yüzde olarak ifade edilmesine
rasyo analizi denir. Rasyo analizini iki şekilde yapmak mümkündür. İlki zaman
esasına göre yapılan rasyo analizinde, mevcut veriler geçmiş verilerle karşılaştırılır.
İkincisi, örgütün verilerini sektördeki rakip işletmelerin verileri ile karşılaştırmak
suretiyle yapılan rasyoanlizidir (Şimşek, 2005:256). Rasyolar; kârlılık, likidite,
finansal kaldıraç, borç ödeme gücü, stokların devir hızı, finansal yeterlilik, yatırım
rasyoları gibi değişik ana gruplara ayrılır (Sarıaslan ve Erol, 2008:188).

Başabaş grafiği

Diğer bir finansal kontrol tekniği, başabaş grafiği çözümlemeleridir. Satış
gelirleri ile giderlerini karşılaştırıp hangi miktarda gelirlerin giderleri karşıladığını
saptamaya yarayan bu çözümleme ve grafikler, önemi gittikçe artan bir yönetim
ve özellikle planlama ve kontrol aracı olmuşlardır (Şimşek, 2005:256).

Raporlama

Örgütsel işleyişe ilişkin herhnagi bir konu ya da eylemin araştırma ve
incelemeye tabi tutularak, elde edilen sonucun yazıya dökülmesi “raporlama” 
olarak ifade edilmektedir. Rapor, örgüt yönetimleri tarafından denetim amacıyla
kullanılan etkili bir araçtır. Bu bağlamda rapor; herhnagi bir örgütsel faaliyetin
doğru, usulüne ve yöntemine uygun olarak yapılıp yapılmadığını ortaya koyan bir
yazı olarak tanımlanabilmektedir (Gürüz ve Gürel, 2006:308).BütçelemeBütçe, bir örgütün sayısal terimlerle ifade ettiği bir plandır (Griffin,
2005:663). Bütçeleme ise, bir kuruluşun dönemsel hedeflerine ilişkin finansal ve
operasyonel eylem planlarının sayısal değerlerle ifade edilmesidir. İşletme bütçesi,
bütçe dönemine ilişkin işletme yönetim ve politikalarının ve hedeflerinin sayısal ve
resmi olarak ifadesidir. İşletme bütçeleri, faaliyet bütçeleri ve yatırım finansman
bütçeleri olmak üzere 2’ye ayrılmaktadır.
İşletme faaliyet bütçesi, bir yıl içinde üretilen mal ve hizmetlerden umulan
gelir ve giderleri içermektedir. Faaliyet bütçeleri eylem planları, masraf bütçeleri
ve kar planlarından oluşmaktadır (Gürüz ve Gürel, 2006:309).